Normal doğum haftasından önce doğan bebeklere prematüre bebek denir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından açıklanan verilere göre dünyada her yıl 15 milyondan fazla erken doğum yaşanmakta ve bu oran her yıl yükselmektedir. Doğum haftasından önce doğan prematüre bebeklerin bakımı nasıl olmalıdır?
Prematüre Bebeklerin Bakımı Nasıl Olmalıdır? Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Prematüre bebekler, 37. gebelik haftasından önce doğan ve tam olarak gelişimini tamamlamadan dünyaya gelen bebeklerdir. Bu bebeklerin yaşa tutunma sürecinde çoğu zaman yoğun bir bakım ve destek gerektirir. Doğdukları haftaya, kilo durumuna ve genel sağlık durumlarına göre farklı derecelerde özel bakıma ihtiyaç duyarlar. Prematüre bebeklerin bakımı, ebeveynler ve sağlık profesyonelleri arasında sıkı bir işbirliği gerektirir.
Prematüre Bebeklerde Karşılaşılan Yaygın Sorunlar
Prematüre bebeklerin erken doğum nedeniyle henüz tam gelişmemiş organ ve sistemleri, bazı problemleri beraberinde getirir. Bu sorunlar arasında şunlar bulunabilir:
- Solunum Problemleri: Akciğerlerin yeterince gelişmemesi, solunum yetmezliği veya yenidoğan solunum sıkıntısı sendromu gibi durumlara yol açabilir.
- Beslenme Zorlukları: Emme ve yutma refleksleri tam olarak gelişemediği için beslenme destekleri gerekebilir.
- Bağışıklık Sistemi Zayıflığı: Enfeksiyon riskleri prematüre bebeklerde daha yüksektir.
- Vücut Isısını Koruma: Cilt altı yağ dokusu az olduğu için prematüre bebekler ısı kaybına daha yatkındır.
- Görme ve Duyma Sorunları: Retina gelişimindeki bozukluklar veya işitme sorunları ileride ortaya çıkabilir.
Bu sorunları önlemek veya en aza indirmek için prematüre bebeklerin bakımında özel bir yaklaşım gereklidir.
Prematüre Bebeklerin Hastane Bakımı
Prematüre bir bebek doğduğunda genellikle ilk olarak yenidoğan yoğun bakım ünitesine (YYBÜ) alınır. Bu ünitede, bebeğin aşağıda yer alan yaşam fonksiyonları desteklenir ve izlenir.
- Solunum Desteği: Oksijen tedavisi, mekanik ventilasyon veya CPAP gibi solunum destek cihazları kullanılabilir.
- Beslenme Desteği: Damardan beslenme (TPN) veya sonda ile beslenme gibi yöntemlerle yeterli besin alımı sağlanır.
- Vücut Sıcaklığının Korunması: Kuvözler ve ısıtıcı cihazlar kullanılarak bebeğin sabit bir vücut ısısı korunur.
- Enfeksiyon Kontrolü: Hijyen kurallarının sıkı bir şekilde uygulanması, antibiyotik tedavisi gerekirse enfeksiyon riskini azaltır.
Prematüre Bebeklerin Evde Bakımı
Hastaneden taburcu olduktan sonra da prematüre bebeklerin bakımı özen ve dikkat gerektirir. Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmak, bebeğin sağlıklı gelişimini destekler:
1. Beslenme
Prematüre bebeklerin büyümeleri için yeterli ve dengeli beslenme çok önemlidir. Anne sütü, prematüre bebekler için ideal besindir. Anne sütü yeterli olmadığında ya da bebeğin özel besin ihtiyacı olduğunda, doktor kontrolünde prematüre bebeklere uygun mamalar tercih edilmelidir.
34 haftanın altında doğan bebeklerin çene kaslarının yeterince güçlü olmaması nedeniyle beslenme sorunları yaşayabileceğini, emme-yutma refleksi ve solunum koordinasyonu gelişmeden önce dünyaya geldiklerini unutmamak gerekir. Erken doğan bebeklere, doğum haftalarına göre ilk günlerde damardan protein, şeker ve yağ desteği sağlanır. Aynı zamanda az miktarda anne sütüne de başlanır.
Yoğun bakımda tedavi gören prematüre bebeklerin emme ve yutma refleksleri gelişinceye kadar ağız ya da burundan mideye inen sonda yardımıyla beslenmesi gerçekleştirilir. Emme-yutma-nefes koordinasyonu geliştikten sonra emerek beslenmeye başlarlar. Özellikle anne sütü prematüre bebekler için çok değerli ve sağlıklı bir besin kaynağı olup erken bebeklerin kesinlikle anne sütü ile beslenmesi sağlanmalıdır. Bundan dolayı annelerin anne sütünü sağmaları desteklenmelidir.
Bebek beslenirken başının 45 derecelik bir açıda tutulması oldukça önemlidir. Prematüre bebeklerin çene kasları henüz tam olarak gelişmediği için emme sürecinde kısa sürede yorgunluk hissedecek ve uyku aşamasına geçecektir. Bu nedenle özellikle biberonla beslenirken parmaklarınızla çenesine destek vererek bebeğinize yardımcı olabilirsiniz.
Besleme süresini 30 dakikadan fazla olmayacak şekilde ayarlanmalıdır. Beslenme esnasında bebeğinizin rengini ve hareketlerini gözlemek önemlidir. Sağlıklı bebekler pembe renge sahiptir.
2. Hijyen
Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemi tam olarak gelişmediği için enfeksiyonlara karşı daha hassastır. Bebeğin bakımında el hijyenine özel önem verilmelidir. Çevredeki kişilerin hasta olmamasına dikkat edilmelidir.
3. Vücut Isısının Korunması
Bebeğin vücut sıcaklığı sabit tutulmalı, bulunduğu ortamın sıcaklığı 22-26 derece arasında olmalıdır. Bebek fazla giydirilmemeli ancak üşümesine de izin verilmemelidir.
4. Doktor Kontrolleri
Prematüre bebeklerin gelişimleri yakından takip edilmelidir. Düzenli doktor kontrolleri ve gerekli tarama testleri (göz muayenesi, duyma testleri vb.) zamanında yapılmalıdır.
Prematüre bebekler taburcu olduktan sonra sık sık doktor kontrolüne götürülmeli, düzeltilmiş yaşlarından sonra ise ayda bir defa olmak üzere rutin kontrolleri yapılmalıdır. Düzeltilmiş yaş; bir bebek 2 ay erken doğduysa, doğumdan sonra geçen 3 aylık süre sonrasında 1 aylık bebek gelişimi gösterecektir. Bebeklerde kusma, öksürük, ateş, morarma gibi hastalık belirtileri görüldüğü anda ise zaman kaybedilmeden doktora başvurulması gerekmektedir.
5. Gelişim Takibi
Bebeğin motor ve zihinsel gelişimini desteklemek için uzman önerilerine uygun bir şekilde oyun ve egzersizler yapılabilir. Bebeğe tensel temas (kanguru bakımı) uygulanması, hem ebeveyn-bağı hem de bebeğin duygusal gelişimi için önemlidir.
Prematüre Bebeklerin Bakımı Nasıl Olmalıdır? Prematüre Bebeklerin Uzun Vadeli Bakımı
Prematüre bebekler, ilk yaşlarında normalden daha sık doktor ziyaretlerine ve gelişimsel izlemelere ihtiyaç duyarlar. Uzun vadeli bakımda şu faktörlere dikkat edilmelidir:
- Aşı Takvimi: Prematüre bebeklerin aşıları genellikle yaşına uygun şekilde uygulanır, ancak bazı durumlarda doktor, bireysel bir takvim belirleyebilir.
- Büyük Kardeş veya Evdeki Diğer Kişiler: Prematüre bebeklerin daha az enfeksiyon kapması için aile üyeleri hijyen kurallarına özen göstermelidir.
- Psikososyal Destek: Prematüre bir bebeğin bakımı ebeveynler için stresli olabilir. Psikolojik destek almak veya prematüre bebek aileleriyle iletişim kurmak faydalı olabilir.
Prematüre bebeklerin bakımı sabır, sevgi ve uzman desteği gerektirir. Erken doğumdan kaynaklanan zorluklar karşısında, bilinçli bir yaklaşım ve düzenli takip sayesinde prematüre bebekler sağlıklı bir şekilde büyüyebilir ve gelişebilir. Her bebek özel olduğundan, ebeveynlerin doktorların önerilerini dikkatle takip etmesi büyük önem taşır.
Bebek ne kadar erken doğar ve kilosu az olursa, bebek de erken doğum komplikasyonları o kadar şiddetli olarak kendini gösterir. Prematüre bebekte; vücut ısılarında problemler, yetersiz beslenme, yenidoğan sarılığı, düşük kan şekeri oranları, kalp sorunları, sinir sistemi sorunları, sepsis, akciğer problemleri, menenjit, kansızlık, beyin apnesi gibi sağlık sorunları sıklıkla yaşandığı için bakımları oldukça hassas, özenli olmalıdır. Prematüre bebek bakımında dikkat edilmesi gerekenler şu şekilde:
Enfeksiyonlara Dikkat Edilmeli
Anemi ve sarılık prematüre bebeklerde daha sık görülür. Bebekleri enfeksiyondan koruyan antikorlar, hamileliğin son 3 ayında bebeklere geçer. Prematüre bebekler, yetersiz antikorlar nedeniyle enfeksiyona daha duyarlıdır. Bu bebeklerin uzun süre hastanede yatışları ve yatışları sırasında çok sayıda müdahaleleri olduğu için enfeksiyonlar daha sık görülür ve hastalığın seyri daha ciddidir.
Enfeksiyonu tamamen ortadan kaldırmak imkânsız olsa da azaltılabilir. Bu bakımdan bebeğin hastanede yatışı sırasında özellikle el yıkama başta olmak üzere tüm bakım ve müdahalelerde dezenfeksiyon kurallarına uyulması çok önemlidir.
Bebeklerin odasında oyuncak bulundurulmaması daha sağlıklıdır fakat bulundurulacaksa da oyuncakların yıkanılabilen, toz tutmayan ve tüysüz oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca bebeğe dokunulacağı zaman muhakkak eller güzel bir şekilde temizlenmelidir.
Uyku Düzenine Dikkat Edilmeli
Prematüre bebekler normal doğan bebeklere göre uykuya çok daha fazla meyillidirler. Ayrıca büyüme hormonu uyurken salgılandığı için bebekler için, sessiz, güvenli uyku ortamı oluşturulması prematüre bebeklerin sağlıklı gelişimi için önem taşır. Prematüre bebeklerde solunum durması sıklıkla karşılaşılan bir durum olduğu için bu önlemlerin alınması bu riskleri azaltacaktır.
Beslenmeden Hemen Sonra Bez Değiştirilmemeli
Erken doğan bebeklerde bağırsak sistemi tam gelişmediği için bazı sindirim problemleri yaşanabilmektedir. Ayrıca mide suyunun yemek borusuna kaçmasından dolayı prematüre bebeklerde reflü daha sık görülmektedir. Bundan dolayı bebekler beslendikten hemen sonra yatırılmamalı biraz kucakta tutulmalı ayrıca beslenme sonrası hemen bez değişimi ve giysi değişiminin yapılmaması oldukça önemlidir.
Ortam Isısı Sabit Sıcaklıkta Kalmalı
Prematüre bebekler ısı kaybına oldukça duyarlı olduğu için, evin ısısı 23- 24 derece civarlarında tutulması, normale göre bir kat daha fazla giydirilmesi gerekmektedir.
Cilt Bakımı
Bütün yenidoğan bebekler gibi prematüre bebeklerin cildi de hassas ve narindir. Bundan dolayı özel bir bakıma ihtiyaçları vardır. Özellikle prematüre bebeklerde kıkırdak dokuların olduğu kısımlar tam gelişim gösteremediği için, uzun süre sağa ve sola dönük yatırıldıklarında pozisyon değiştirilmemesine bağlı olarak kulaklarında yapışkanlıkla ve nekrozlar görülebilir. Baş bölgesinde düzleşmeler, içeriye basık görüntüler oluşabilir. Bu neden uyuyan bebeğin 3 saat ara ile pozisyonun değiştirilmesi, koltukaltı gibi hassas bölgelerine havlu, pet gibi malzemeler koyulması önemlidir.
Erken doğan bebeklerin gözlerinde çapaklanmalar, akıntılar hatta yapışmalar görülebilir. Bu gibi durumlarda doktorun da önerisiyle bebeğin göz bakımı steril sular ile yapılabilir. Bebeklerin gözlerini silmek için kullanılan gazlı bezler her iki göz içinde ayrı olmalıdır. Çünkü gözün birinde herhangi bir enfeksiyon söz konusuysa diğer gözede bu enfeksiyonu bulaştırabilirsiniz. Bebeğin gözlerinde ödem, kızarıklık, sarımsı bir akıntı varsa bu bebeğin gözünde enfeksiyon olduğunu gösterir.
Editör Notu
Bir prematüre bebek annesi olarak yaşadıklarımdan ufak bir kesiti sizlerle paylaşmak istiyorum. Bebeğimi normal doğum tarihinden 1,5 ay önce doğurdum. Bebeğim, 1 aydan daha uzun süre yenidoğan yoğun bakım bölümünde kaldı. Hemen her gün bebeğimi erken dünyaya getirdiğim için suçluluk duygusu ile savaştım. Size en önemli tavsiyem bunu asla yapmayın. Bu sizin kendinizi suçlamamanız gereken bir durum. Gerçek anlamda işinde uzman bir çocuk yoğun bakım doktoru ve uzman bir hastahanede bebegim ve ben bu süreci olumlu bir şekilde atlattık. Ama yıllarca kendimi suçlama psikolojim devam etti. Bu bir süre sonra sütünüzün kesilmesinden psikolojik olarak yıpranmanıza neden olduğundan sizlere kesin tavsiyem asla bu psikolojiye girmeyin.
Bu yazıyı sizler için kaleme aldığım günlerde oğlum canım ponçiğim neredeyse 10 yaşına girmek üzere. Çok şükür sağlıklı ve başarılı bir çocuk oldu. Acaba fiziksel herhangi bir sıkıntısı olacak mı diye yıllarca kendimi hırpaladım. Ama bu boşuna bir hırpalama oldu. Boy, kilo anlamında yaşıtlarından hiçbir eksiği yok hatta ileride bile. Branşında uzman doktorunun takibi ve bizlerin dikkatli özeniyle doğumundan sonraki 4 ay içinde hızlıca normal doğumda olması gereken değerlerini yakaladı. Doktorumuz “Artık prematüre bebek demeyelim çünkü herşeyi tam olması gereken şekilde ilerliyor” dediğinde yaşadığım sevinci kelimeler ile anlatmam mümkün değil.
Tavsiyem
Bir prematüre bebek annesi olarak sizlere tavsiyem; bebeğiniz erken doğdu diye kendinizi asla suçlamayın. Asla olumsuz duyguya kapılmayın. Dünya başınıza yıkıldı veya çocuğunuz yaşıtlarından eksik olacak diye düşünmeyin. Çok dikkati bakım ve uzman kişilerle bu süreci sıkıntısız olarak atlatmanız mümkün.